Kortizol hormonu, beyinde bulunan böbrek bezi tarafından üretilen bir hormonudur. Bedende birçok farklı fonksiyonu olup, bunlardan en değerlisi gerilim cevabını denetim etmektir. ‘‘Buna karşın kortizol fazla salgılandığında birtakım sıhhat meselelerine neden olabilir” diyen Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, bu hormonla ilgili değerli bilgiler verdi. İşte açıklamaları…
Prof. Dr. Derya Uludüz
KORTİZOL NEDİR?
En kolay tarifiyle kortizol, bedeniniz tarafından üretilen ana gerilim hormonudur. Ruh halinizi, motivasyonunuzu ve kaygınızı denetim etmek için beyninizin belli kısımlarıyla koordineli çalışır.
Örneğin, tehlikedeyseniz bedeniniz adrenalin ve kortizol hormonları salgılar. Bunlar da kalp atış suratınızı ve güç düzeyinizi artırır ve böylelikle tehlike anında süratle reaksiyon verebilirsiniz. Elbette kortizolün bedendeki fonksiyonu bu kadar değil. Kan basıncınızı, karbonhidrat, yağ ve proteinlerin metabolizmasını düzenler. Bedendeki, iltihaplanmayı denetim eder. Uyku ve uyanıklık döngünüzü düzenler
Yani kortizol her ne kadar makus ün yapmış olsa da, sıhhatiniz ve hayatta kalmanız için epey değerlidir. Alışılmış her şeyde olduğu üzere kortizol düzeyinin de bir istikrarı vardır. Şayet uzun mühlet yüksek kalırsa bedende sorun başlar.
NEDEN YÜKSELİR?
Kortizol hormonunu artıran nedenler şöyle sıralanabilir.
■ Fizikî ve duygusal stres
■ Kimi ilaçlar
■ Bilhassa hamilelikte yükselen östrojen hormonu
■ Yetersiz beslenme
■ Depresyon
■ Diyabet
■ Alkol kullanımı
HANGİ MESELELERİ TETKİLER?
Yüksek kortizolün yol açtığı sıhhat meseleleri şunlardır…
Kilo alımı
Hücreleriniz güç için haykırırken, bedeniniz beyne aç olduğunuza ve yemek yemeniz gerektiğine dair yanlış açlık sinyalleri gönderebilir. Yanlış açlık sinyalleri, canınızın yüksek kalorili yiyecekler yemesine, fazla yemek yemenize ve hasebiyle kilo almanıza yol açabilir. Kanda kullanılmayan glikoz sonunda beden yağı olarak depolanır. Bilhassa göbek bölgesinde yağlanma olur.
Zayıf kemikler
Yüksek kortizol bilhassa uyluk ve kalça kaslarında protein kaybına sebep olur, kalça ve bacaklarda güçsüzlük ve ağrılar görülür.
Yüksek kan basıncı
Yüksek kortizol düzeyi kardiyovasküler sistemi olumsuz tesirler. Damarlarda daralmaya neden olarak ateroskleroz, kalp krizi yahut inmeye neden olabilir.
Bağışıklık sisteminde bozulma
Kortizolün kısa periyotta bedendeki iltihaplanmayı azaltma istikametindeki olumlu tesiri, uzun mühlet yüksek kaldığında bilakis dönebilir. Yüksek düzeyler aslında bağışıklık sisteminizi baskılayabilir. Soğuk algınlığı ve bulaşıcı hastalıklara karşı daha hassas olabilirsiniz. Kanser ve otoimmün hastalık riskiniz artar ve besin alerjileri geliştirebilirsiniz.
Kaygı ve stres
Kendinizi depresif hissediyorsanız ve daha çabuk öfkeleniyorsanız kortizol düzeyiniz yükselmiş olabilir.
Yüksek kan şekeri
İnsülin tipik olarak hücrelerin glikozu güce dönüştürmesine yardımcı olur. Pankreasınız yüksek insülin talebine ayak uydurmaya çalışırken, kanınızdaki glikoz düzeyleri yüksek kalır ve hücreleriniz en âlâ biçimde performans göstermeleri için gereksinim duydukları şekeri alamazlar. Kan şekerinin yüksekliği kortizol hormonunun fazla olduğunun bir göstergesi olabilir. Kortizolü yüksek olanlar karbonhidrat ve hamur işi tüketmeye çok meyillidir.
Libido düşüklüğü
Kortizol düzeyi bedenin birçok sistemini olduğu üzere üreme sistemini de olumsuz tesirler ve yüksekliği cinsel isteksizliğe sebep olabilir.
Cilt hasarı
Yüksek kortizol cildin basitçe morarmasına, yüzün kızarmasına, derinin incelmesine ve çatlamasına, yaraların geç kapanmasına ve saçların seyrekleşmesine sebep olur.
Sindirim sorunları
Vücudunuz bir tehdide reaksiyon verdiğinde, sindirim üzere daha az kritik olan başka fonksiyonları durdurur. Daima yüksek kortizol durumlarında, sindirim sisteminiz yiyecekleri âlâ sindiremez. Ülserlerin gerilimli vakitlerde ortaya çıkması, kolit yahut huzursuz bağırsak sendromu olan şahısların gerilimlerini denetim altına aldıklarında yakınmalarının azalması tesadüf değildir.
Uyku bozuklukları
Kortizol düzeyinin yüksekliği uyku meselelerini da beraberinde getirir. Bu durumda uyku tertibi ve kalitesi bozulur.
NASIL ANLAŞILIR?
Yüksek kortizol düzeyine sahip olduğunuzu anlamanın en yeterli yolu gece uyandığınız saattir. Çoklukla sabaha karşı 02.00 ve 02.30 ortası uyanabilirsiniz. Uykusuzluğa eşlik eden bir de huzursuz bacak sendromu yaşayabilirsiniz. Uykuya tekrar dalmanız ise saatleri bulabilir. Yani kortizol beden saatinizi takip eder. Kortizolün olağanda gece 02.00’de en düşük, sabah 08.00’de en yüksek pahada olması gerekir. Bu durum aksine döndüğünde uykuda olmanız gereken 02.00’de hala uyanıksınızdır. Yüksek kortizolü anlamanın en düzgün yolu gece 02.00 ila 02.30 ortasında uykudan uyanmanız ve öğle 14.00-15.00 civarında tekrar şekerleme yapma gereksinimi duymanızdır. Yaptıracağınız kan testi size günün yalnızca bir saatindeki kortizol bedellerini verir lakin tükürük ve saç testi size kortizol değerlerinizdeki değişimlere dair daha net bilgiler sunar.
NASIL DÜŞÜRÜLÜR?
Kortizol seviyesini düşürme yolları şöyle sıralanabilir…
■ Gerilim kaynaklarını bulmalı ve ortadan kaldırmak için efor göstermelisiniz
■ İdman yapmalı yahut dikkatinizi problemlerden uzaklaştıracak fizikî efor gerektiren işlere yönlendirmelisiniz
■ Tabiatta başınızı dağıtabileceğiniz uzun yürüyüşlere çıkın
■ Hiçbir işi aceleye getirmeyin, bunun için plan yapın
■ Daha çok gülmek için kendinizi zorlayın
■ D vitamini düzeyinizi yükseltmelisiniz
■ Potasyum ve magnezyum iki fizyolojik yatıştırıcıdır, hudut sistemini gevşetmeye yardımcı olur
■ Uyku nizamınıza dikkat etmelisiniz
■ Natürel ki keyif alacağınız aktiviteler için araştırmalar yapın, bir yürüyüş kümesine katılmak, dans kursuna başlamak gibi
■ Nefes idmanları ve meditasyon ile kortizol seviyelerinizi çarçabuk düşürebilirsiniz
■ Sağlıklı yiyecekler yediğinizden ve taze zerzevat, meyve ve doyurucu kepekli tahıllar tükettiğinizden emin olun.